De ondergang van het Romeinse Rijk was een lang proces dat niet eindigde met de politieke opheffing (476 nC.) van het imperium.  Meer nog: de erfenis van het oude Rome ging geenszins verloren. Het Oost-Romeinse of Byzantijnse Rijk was de directe opvolger. Trots bleven de Byzantijnen zich tot het einde in 1453, Romaioi noemen. Hun ‘missiegebied’ Rusland zette deze lijn voort: Moskou was het ‘derde Rome’.  

Byzantijnse kunst met haar spectaculaire koepels, mozaïeken en iconen was een voortzetting en verdere ontwikkeling van de vroegchristelijke kunst. De beeldende kunsten ondergingen duidelijk de invloed van het neoplatonisme, waarbij de innerlijke wereld als de essentie werd beschouwd, niet de uiterlijke schijn. Dit leidde tot een verregaande abstractie, terwijl daarnaast een klassieke traditie voortleefde. Deze abstraherende tendens werd nog versterkt door het iconoclasme, een hevige beeldenstrijd.  

In de westerse middeleeuwen speelden vele invloeden: de Germaanse invallers en nieuwkomers brachten een zeer abstracte, ornamentele kunst mee en leerden anderzijds de verworvenheden van de laatantieke en vroegchristelijke kunst kennen en ten dele integreren. Dit christelijke westen werd ook geconfronteerd met de oprukkende Islam, vooral in Spanje en Sicilië. Dat leidde tot wederzijdse beïnvloeding: zo kopieerde de Islamitische kunst de Byzantijnse architectuur en kende ze een gelijkaardige beeldproblematiek als die waarmee de Byzantijnse kunst geconfronteerd werd.  

Uit de Merovingisch-Frankische cultuur groeide de Karolingische Renaissance, die een eengemaakt christelijk West-Europa poneerde tegenover Byzantium en daartoe de laatantieke kunst wilde doen herleven. Nieuwe invallen van Noormannen, Saracenen en Hongaren evenals interne politieke instabiliteit deden deze poging uiteindelijk teniet, maar het ideaal werd niet opgeborgen. Rond het jaar 1000 zullen de verworvenheden van de Noord-Spaanse, van de Karolingische en de Lombardische cultuur de romaanse kunst doen ontstaan, waarbij de Benedictijnen en de pelgrimstochten voor een grote uniformiteit en verspreiding zorgden.  

Enkele thema’s:
De ondergang van Rome: implosie van een duizendjarig rijk
Iconen, koepels en mozaïeken van Venetië tot Vladivostok. 
Arthur: waarheid en verdichting
Benedictus: vader van Europa
Romaans: een witte mantel van kerken van Uppsala tot Bari
Het Siciliaanse mirakel
Noormannen: monsters of watjes? 
Aken of het Nova Roma
Venetië: het wonder uit de modder

30 september
7, 14 en 21 oktober
4, 18,  en 25 november
2, 9 en 16 december 2025
13, 20 en 27 januari 
3, 10 en 24 februari
3, 10, 17 en 24 maart 2026